Waar komt het woord uitvaart vandaan?

Alhoewel het overlijden onlosmakelijk is verbonden met het leven, staan we vaak niet stil bij de uitvaart. Op zich is het ook een vreemd woord, er wordt immers niks uitgevaren. Toch is het vanzelfsprekend om het woord te gebruiken als eufemisme voor de begrafenis. Het zorgt ervoor dat het wat minder zwaar klinkt. Toch is de geschiedenis van het woord interessant, vooral omdat het al in 1278 voor het eerst werd gebruikt. Dat heeft overigens alles te maken met de taalontwikkeling en de economische activiteiten van destijds.

 

Om te weten wat het antwoord op de vraag waar komt het woord uitvaart vandaan is, moeten we eerst naar de betekenis kijken. Zo geeft de Dikke Van Dale als definitie voor het woord 'uitvaart': het begraven of cremeren van een gestorvene. Dat is een goede omschrijving, maar het levert uiteraard de nodige discussie op. Een crematie is immers anders dan een begrafenis omdat er niks wordt uitgevaren. Toch ligt het net even iets complexer. In 1278 werd al melding gemaakt van een ‘utevaart’.

 

Dit is de Middelnederlandse vertaling van de Latijnse benaming voor een kerkelijke begrafenis, de exsequiae. Dit is het meervoud van exequiën waarbij het werkwoord ‘exsequi’ is. De letterlijke betekentis hiervan is: ‘tot het einde volgen’, of met een beetje creatieve benadering ook ‘het voltrekken’ of ‘vervolgen’ aanduidt. Kortom, het gaat om het voltrekken (executeren) van de laatste wil. Op basis van het bovenstaande kan je het ook zien als het volgen of navolgen van de overledene op zijn of haar laatste reis.

 

Heb je onze urnen al gezien? Deze spreken menig mens tot de verbeelding vanwege het design en de kwaliteit. Daarnaast zijn de rouwbloemen en rouwauto huren favoriete categorieën van onze klanten. 

 

Het woord ‘uitvaart’ heeft dus strikt genomen weinig te maken met het varen. Hooguit zou je kunnen stellen dat er wel enige verwantschap is met het begrip ‘uitvaren’. Dit lijkt dan weer veel op het ‘utevaren’, een woord met een heel andere betekenis, namelijk het weggaan. Destijds was dat veelal per paard of te voet, pas later is daar het vervoer per schip naar gaan verwijzen. De ontwikkeling waardoor de term uitvaart ingeburgerd raakte in de Nederlandse taal, is te verklaren vanuit de economische ontwikkelingen van die tijd.

 

Rond 1200 vond het transport van goederen en mensen vooral per paard en te voet plaats. Pas toen onder invloed van de oosterburen, het vervoer per zeilboot toenam, werd de term ’varen’ vaker gebruikt. Destijds had het nog de betekenis van ‘gaan’. Die betekenis bleef bestaan en werd gekoppeld aan andere zaken. Dat is dan ook de reden waarom we naast het woord ‘uitvaart’, ook nog steeds woorden kennen als ‘bedevaart’ en ‘hemelvaart’.

 

Taal verandert in de loop der tijd en van het eenvoudige ‘gaan’, kreeg het woord een andere betekenis: ‘gaan over water’. Je kan dus stellen dat het woord uitvaart het beste vertaald kan worden met ‘uit (het leven) gaan. Het heeft dus niks te maken het feitelijke varen in een boot. Ook verwijst het niet naar het vermeende ritueel van de Vikingen om hun doden per boot op reis te sturen naar het Walhalla. Ook zij begroeven gewoon hun doden. Kortom, het antwoord op de vraag: Waar komt het woord uitvaart vandaan, is iets minder eenvoudig dan je zou denken.